Ο Στόουνερ: ένα αριστούργημα της λογοτεχνίας

Για το μυθιστόρημα του Τζον Γουίλιαμς Ο Στόουνερ (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Gutenberg).

 Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη



 Αυτοί που ξέρουνε ν' ακούν τη χλόη να βλασταίνει, γνωρίζουν καλά και τι σημαίνει το βουητό του καταρράκτη του χρόνου, τι σημαίνει αδυσώπητο κύλισμα των δευτερολέπτων. Και αυτοί ακριβώς, είτε ρητά είτε υπόρρητα, καταφάσκουν, λένε το περίφημο yes, yes, yes στη ζωή. Άλλοτε το κάνουν με συγκρούσεις μετωπικές και άλλοτε πλαγιοκοπώντας, πάντως εμμένουν στις εμμονές τους και άλλο δεν τους ενδιαφέρει πέρα από το να προσκυνούν τις προσηλώσεις τους. Μπορεί να μένουν στη σκιά, μπορεί να μη φωνασκούν και να μη διαλαλούν καμία πραμάτεια, μπορεί να μοιάζουν ακόμα και υποτονικοί, αλλά αυτοί είναι εντέλει οι αληθινοί κινητήρες της κοινωνίας, οι γνήσιοι αναρχικοί φιλόσοφοι, οι έστω με σιγαστήρα, με σουρντίνα, τελάληδες του Απόλυτου. Ένας βίος που δεν θα τον ζήλευε κανείς, μια σταδιοδρομία που δεν έχει την παραμικρή λάμψη, ένας αγρόσυρτος περίπατος κάτω από έναν φαιό ουρανό που διαρκεί εξήντα πέντε χρόνια, μια οικογενειακή ζωή κάτω του μετρίου, ένας έρωτας προορισμένος να ναυαγήσει, καμία εκτίναξη πάθους: αυτή είναι η επιφάνεια, αυτό είναι ό,τι βλέπει κανείς – ή, μάλλον, αυτό που ο ήρωας, ο Στόουνερ, θέλει να βλέπουν οι πάντες...

 Τέτοιος ήρωας είναι ο Γουίλιαμ Στόουνερ, ο κεντρικός χαρακτήρας του φαινομενικά λιτού μυθιστορήματος του Τζον Γουίλιαμς (John Williams, 29.08.1922-03.03.1994) με τον λίαν λιτό τίτλο Ο Στόουνερ (Stoner). Ένας βίος που δεν θα τον ζήλευε κανείς, μια σταδιοδρομία που δεν έχει την παραμικρή λάμψη, ένας αγρόσυρτος περίπατος κάτω από έναν φαιό ουρανό που διαρκεί εξήντα πέντε χρόνια, μια οικογενειακή ζωή κάτω του μετρίου, ένας έρωτας προορισμένος να ναυαγήσει, καμία εκτίναξη πάθους: αυτή είναι η επιφάνεια, αυτό είναι ό,τι βλέπει κανείς – ή, μάλλον, αυτό που ο ήρωας, ο Στόουνερ, θέλει να βλέπουν οι πάντες ώστε να μπορεί ο ίδιος να μένει πεισματικά προσηλωμένος στην πορεία του. Η οποία πορεία έχει να κάνει φαινομενικά (επιμένω στο: φαινομενικά, όπως βλέπετε – και θα συνεχίσω να επιμένω όσο γραφω και μιλάω γι᾽ αυτό το αριστούργημα της λογοτεχνίας) με τη γεωπονία και την κτηνοτροφία αρχικά, με την κατανόηση του θαύματος της λογοτεχνίας λίγο αργότερα, με τη διδασκαλία εν συνεχεία, με τον άρτιο οικογενειακό βίο κατόπιν, με τον έκνομο παραβατικό έρωτα μετά, και με το αργό σβήσιμο της ζωής στο τέλος.


 Ο Γουίλιαμ Στόουνερ του Τζον Γουίλιαμς είναι ένας ήπιος, φαινομενικά, αντάρτης μέσα σε μια κοινωνία που οδηγεί τους αντάρτες στον θορυβώδη όλεθρο. Το ξέρει, το έχει συνειδητοποιήσει, και προσέρχεται στη σκακιέρα των ημερών και των νυχτών, με μια βαθιά γνώση του παιχνιδιού – τόσο βαθιά ώστε να μην την αντιλαμβάνεται σχεδόν κανείς. «Σαχ και ματ κάνει πάντοτε η πραγματικότητα» έλεγε ο ποιητής Νίκος Καρούζος, αφού είχε ήδη πει «Η ζωή είναι ένα καθαρματικό φαινόμενο». Ο Γουίλιαμ Στόουνερ του Τζον Γουίλιαμς γνωρίζει την άτεγκτη αλήθεια αυτών των φθεγμάτων, και παίζει πιο στρατηγικά από σχεδόν κάθε άλλον το παιχνίδι. Και, παρά το φαινομενικά άδοξο πικρό του τέλος, έχει κερδίσει την παρτίδα, κάθε παρτίδα Πώς γίνεται αυτό; Γίνεται όταν γίνεσαι συστηματικός και μεθοδικός λάτρης της ζωής δίχως να το κάνεις θέμα, δίχως τηλεβόα. Γίνεται όταν την κρίσιμη στιγμή παίρνεις την κρίσιμη απόφαση – «Από εδώ όπου είμαστε, να πάμε εκεί όπου βρίσκεται η Απόφαση» έλεγε σοφά ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν. Γίνεται όταν είσαι αγύριστο κεφάλι, δίχως να το παίρνει είδηση κανείς. Γίνεται όταν αντί για το μανιφέστο και την προκήρυξη, προτιμάς το μειλίχιο μίλημα και τη χαμηλότονη υπαινικτική ποίηση. Γίνεται όταν ακούς το 73ο σονέτο ενός άλλου Γουίλιαμ, του Σαίξπηρ, και αθόρυβα επιλέγεις να εγκαταλείψεις τις αναγκαίες σπουδές στη γεωπονική για να εντρυφήσεις στη λογοτεχνία, όπως ακριβώς κάνει ο Γουίλιαμ Στόουνερ. Γίνεται όταν ακούς με προσοχή τα επιχειρήματα των άλλων, τους αφήνεις να νομίζουν ότι σε έπεισαν, τους δίνεις φαινομενικά δίκιο και εκεί που δεν το περιμένουν κάνεις το δικό σου, δίχως να κοσμείς την απόφασή σου με κάποια φαινομενικά μεγαλειώδη απόφανση. Γίνεται όταν ξέρεις για καιρό να προετοιμάζεσαι έτσι ώστε όταν έρθει η στιγμή να είσαι στο ύψος των περιστάσεων – χωρίς, και πάλι, να το κάνεις θέμα, δίχως να το διαλαλείς. Ιδού: «Την αγάπη για τη λογοτεχνία, για τη γλώσσα, για το μυστήριο του νου και της καρδιάς, το πώς αποκαλύπτονται στους ασήμαντους, αλλόκοτους και απροσδόκητους συνδυασμούς γραμμάτων και λέξεων, τα τυπωμένα γράμματα, τόσο μαύρα, τόσο ψυχρά – την αγάπη που κρατούσε κρυμμένη σαν να ήταν παράνομη ή επικίνδυνη, άρχισε πια να τη δείχνει, στην αρχή διστακτικά, μετά τολμηρά, στο τέλος υπερήφανα» 

Ο αγώνας να περισώσει κανείς τον εαυτό του από το Κακό.

Ραλφ Ρότμαν Πεθαίνοντας την άνοιξη Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017 σελ. 208, τιμή 12,72 ευρώ Ενα εξαίρετο μυθιστόρημα μας έρχεται από τη Γερμανία. Είναι το όγδοο του Ραλφ Ρότμαν και το πρώτο του που εκδίδεται στη γλώσσα μας. To έχει μεταφέρει θαυμάσια στα ελληνικά η Μαρία Αγγελίδου. Μεταφρασμένο ήδη σε 25 γλώσσες, το Πεθαίνοντας την άνοιξη γνώρισε μόνον ύμνους στον διεθνή Τύπο και ο έλληνας αναγνώστης δεν θα απογοητευθεί διαβάζοντας αυτό το πολύ γερμανικό αλλά και πολύ ευρωπαϊκό μυθιστόρημα. Σε αντίθεση με την τάση των τελευταίων ετών οι συγγραφείς (κυρίως όσοι προέρχονται από τις αγγλόφωνες χώρες) να γράφουν ογκώδη μυθιστορήματα, το βιβλίο αυτό μέσα σε διακόσιες περίπου σελίδες μάς δίνει την εικόνα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου με λιτότητα, ακρίβεια, ιμπρεσιονιστικό πάθος και διακριτικό λυρισμό. Ενα μυθιστόρημα αντιπολεμικό που σε πρώτη ανάγνωση θα μπορούσε να το εντάξει κανείς σε αυτό το οποίο απεκλήθη «αίσθημα ενοχής», όπως αποτυπώνεται στα έργα των εξεχόντων μεταπολεμικών συγγραφέων της Γερμανίας (του Χάινριχ Μπελ και κατ' εξοχήν του Γκίντερ Γκρας). Αλλά πηγαίνει πέρα: το ζήτημα δεν είναι κυρίως αυτό. Είναι ο αγώνας να περισώσει κανείς τον εαυτό του από το Κακό.Συλλογική ή ατομική ενοχή; Από την άλλη πλευρά, κι εδώ, όπως και σε μεγάλο μέρος της μεταπολεμικής γερμανικής πεζογραφίας, το ερώτημα περί ενοχής προβάλλει επίσης κυρίαρχο: ποιοι ευθύνονται στη Γερμανία για τον πόλεμο, για τα στρατόπεδα εξόντωσης εβραίων και ανταρτών, για τις ατελείωτες πορείες θανάτου των κρατουμένων; Ευθύνονται συλλογικά ο λαός και οι στρατιώτες ή λίγοι είναι εκείνοι που θα έπρεπε να πληρώσουν για τα χιτλερικά εγκλήματα, δηλαδή η πολιτική ηγεσία που τα διέταξε και τα στελέχη του κρατικού μηχανισμού που τα διέπραξαν; Τι γίνεται όταν ένας άνθρωπος, έστω και σε μικρή ηλικία, περάσει το όριο και βρεθεί στην επικράτεια του Κακού; Το μυθιστόρημα του Ρότμαν υποβάλλει και αυτά και άλλα συναφή ερωτήματα χωρίς να δίνει απαντήσεις. Οταν κανείς έχει περάσει από την κόλαση, του είναι δύσκολο να μιλήσει, όχι μόνο για τους άλλους αλλά και για τον ίδιο τον εαυτό του. Ο προβληματισμός αυτός εξακολουθεί να χαρακτηρίζει τα κείμενα που γράφονται στη Γερμανία με θέμα τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη χιτλερική εποχή, είτε είναι ιστορικές και κοινωνικές αναλύσεις είτε έργα της δημιουργικής φαντασίας. Οταν η διεθνής κριτική συγκρίνει ένα σύγχρονο έργο με αντίστοιχα που τα θεωρούμε κλασικά είναι μια σαφής ένδειξη της αξίας του. Το Πεθαίνοντας την άνοιξη το έχουν συγκρίνει με το Τενεκεδένιο ταμπούρλο του Γκίντερ Γκρας και το Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο του Ρεμάρκ. Αντιπολεμικά είναι και τα τρία, αλλά οι συγκρίσεις νομίζω ότι θα πρέπει να σταματούν εδώ.Ο Ρότμαν γεννήθηκε το 1953, δεν είχε επομένως άμεσες εμπειρίες του πολέμου. Το σημαντικό είναι ότι ο συγγραφέας αυτός επιλέγοντας από το παρελθόν το πλέον καταστροφικό μέρος που αφορά τη χώρα του μας μιλά για εκείνο που εξακολουθεί να στοιχειώνει το παρόν της - κατά συνέπεια και το παρόν της Ευρώπης, είτε ευθέως είτε εξ αντανακλάσεως. Εγραψε ένα βιβλίο όπου δεν λείπει το πάθος δίπλα στον ρεαλισμό, απολύτως ακριβές από αφηγηματικής πλευράς, με μια γραφή που θυμίζει διαδοχή κινηματογραφικών σεκάνς, η οποία όμως δεν υποκαθιστά τα αφηγηματικά που έχει στη διάθεσή του αυτός ο ικανός πεζογράφος.

Εκτός των τειχών: από μόνη της η ζωή του Βαν Γκογκ είναι μυθιστόρημα...

Εκτός των τειχών: από μόνη της η ζωή του Βαν Γκογκ είναι μυθιστόρημα...: Στο «Βαλς των δέντρων και του ουρανού» διαβάζουμε το υποτιθέμενο ημερολόγιο της Μαργκερίτ, αποκτώντας έτσι πρόσβαση σε μυστικά που η ίδια, ...

από μόνη της η ζωή του Βαν Γκογκ είναι μυθιστόρημα....

Στο «Βαλς των δέντρων και του ουρανού» διαβάζουμε το υποτιθέμενο ημερολόγιο της Μαργκερίτ, αποκτώντας έτσι πρόσβαση σε μυστικά που η ίδια, ως τον θάνατό της, το 1949, κράτησε επτασφράγιστα.

Στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση της ηρωίδας του ο Γκενασιά παρεμβάλλει κάθε τόσο διάφορα ντοκουμέντα: σύντομες ειδήσεις από την επαρχιακή εφημερίδα «Lanterne», σπαράγματα από την απέραντη αλληλογραφία του Βαν Γκογκ με τον αδελφό του Τεό, καθώς και κείμενα σαν αυτό από τα απομνημονεύματα της συζύγου του Τεό για την εικόνα που παρουσίαζε ο Βίνσεντ βγαίνοντας από το άσυλο τον Μάιο του 1890: «... Εγώ ήξερα ότι επρόκειτο να συναντήσω έναν άρρωστο άνθρωπο [...] και βρέθηκα μπροστά σε έναν άντρα πλήρως συγκροτημένο, χειροδύναμο, με φαρδιές πλάτες, υγιή όψη, χαρούμενη έκφραση και γεμάτο αποφασιστικότητα [...] και η πρώτη εντύπωση που σχημάτισα γι' αυτόν ήταν: σφύζει από υγεία!».   Έτσι ακριβώς παρουσιάζεται και ο μυθιστορηματικός «Βίνσεντ».

Ο Γκενασιά αποφεύγει να αναφέρει το επώνυμο του ήρωά του, ενώ και για το παρελθόν του οι πληροφορίες που μας δίνει είναι ελάχιστες: ότι είναι κάπως διαταραγμένος, ότι έχει νοσηλευτεί για ένα διάστημα στο νοσοκομείο του Σαιντ-Ρεμί, ότι μόλις εξέθεσε δύο πίνακές του στο Σαλόνι των Ανεξάρτητων –ένας από τους οποίους ήταν η «Έναστρη Νύχτα»– και ότι η παραμονή του στο Οβέρ υπό την εποπτεία του γιατρού Γκασέ οφείλεται σε πρωτοβουλία του Πισαρό, ο οποίος θεωρούσε ότι μόνο καλό θα έκαναν στον φίλο του η εξοχή και ο καθαρός αέρας.

Μυθιστορηματικές, αλλά όχι μόνο, ανατροπές, μια ιστορία αγάπης και ένα ατελέσφορο ταξίδι προς την ελευθερία είναι οι άξονες εντός των οποίων ο συγγραφέας εκκινεί το μύθο με μαεστρία, κλιμακώνοντας τη συγκίνηση και την αγωνία.

Θέτει ερωτήματα που πλέον απαντώνται διαφορετικά από την έρευνα και καταρρίπτουν εδραιωμένες αντιλήψεις: ο Βαν Γκογκ αυτοκτόνησε; ο γιατρός Γκασέ ήταν στ’ αλήθεια φιλότεχνος;

Η Μαργκερίτ και ο Βαν Γκογκ αποζητούν και οι δύο την ανεξαρτησία τους και θέτουν τη ζωγραφική στο κέντρο της ύπαρξής τους.

Η Μαργκερίτ όμως δεν μπορεί να γίνει ζωγράφος στον 19ο αιώνα επειδή είναι γυναίκα. Κι ο Βαν Γκογκ δεν θα αναγνωριστεί όσο ζει γιατί οι ιμπρεσιονιστές χλευάζονται από το κοινό και την κριτική της εποχής.

Ο Γκενασιά παραδίδει δυο υπέροχους ήρωες, έναν αναπόδεικτο μύθο, του έρωτά τους, και παίρνει θέση στη συζήτηση για την αυτοκτονία του Βαν Γκογκ. Μεταφέρει επίσης υποδειγματικά στη λογοτεχνία το αισθητικό σοκ που προκάλεσαν οι ιμπρεσιονιστές σε μια Ευρώπη ανέτοιμη να τους αναγνωρίσει.

“Το βαλς των δέντρων και του ουρανού”του Ζαν Μισέλ Γκενασιά με εξώφυλλο τη μαγική “Έναστρη νύχτα” του Βαν Γκογκ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις.

ΖΟΥΡΓΟΣ, ΛΙΓΕΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΥΧΤΕΣ

Τρία είναι τα κεντρικά υλικά με τα οποία έχει χτιστεί αυτό το μυθιστόρημα.

Πρώτα απ’ όλα η πόλη. Η Θεσσαλονίκη από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τα τέλη του περίπου. Η ταυτότητα της, τα πάθη της, οι επεμβάσεις πάνω στον οικοδομικό, αλλά και στον κοινωνικό ιστό. η μετατροπή μιας πολυπολιτισμικής πόλης σε μια νέας μορφής μεγαλούπολη με περισσότερο εμφανές το εθνικό της πρόσωπο.

Δεύτερο στοιχείο που χαρακτηρίζει το μυθιστόρημα αυτό είναι η συνομιλία του με μυθιστορήματα του παρελθόντος. Πολύ σύντομα ο αναγνώστης θα αποδεχτεί την ένταξη ανάμεσα στους από τον Ζουργό χαρακτήρες και ενός ακόμα – του Γιούγκερμαν, ήρωα κομβικό στο έργο του Μ. Καραγάτση.

Γιατί  οι άνθρωποι στην αληθινή ζωή μπορεί να τύχει να συνυπάρξουν, το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους ήρωες των μυθιστορημάτων. Μάλλον γιατί αν ένας μυθιστορηματικός ήρωας βασίστηκε πάνω στη ζωή ενός αληθινού προσώπου, τελικά αυτός που θα μείνει στη μνήμη των επόμενων γενεών θα είναι ο φτιαγμένος από λέξεις και όχι από σάρκα.

Αλλά δεν είναι μόνο ο Καραγάτσης που ο Ζουργός τιμά. Συχνά μας έρχονται στον νου στιγμές και πρόσωπα άλλοτε από τους Αθλίους κι άλλοτε από τον τρόπο που ο Τολστόι περιέγραφε την αχανή ρωσική γη ή ο Μπαλζάκ την μεγαλοαστική τάξη του Παρισιού.

Τέλος, και σε αυτό το μυθιστόρημα κυριαρχεί η ανδρική ματιά.

Ο ήρωας αυτού του μυθιστορήματος –ο Λευτέρης Ζεύγος ή και Ευγένιος Ζιρντό– είναι ανήσυχος, ανασφαλής εγωκεντρικός, λάτρης του χρήματος, αμοραλιστής. Δίπλα του πάντα μια γυναίκα, ανολοκλήρωτη. Αν και όλη του τη ζωή ένας και μόνο έρωτας φαίνεται να τη διαπερνά. στην αφήγηση δεν πείθει  για αυτόν. 

  Μια σύνθετη προσωπικότητα που δεν μπορεί να διεκδικήσει τη συμπάθεια του αναγνώστη του, αλλά μήτε και την κατανόησή του.

Κινείται συνεχώς, και από τη Θεσσαλονίκη των αρχών του αιώνα, θα βρεθεί στην παγωμένη Ουκρανία, θα αναζητήσει την τύχη του στο Παρίσι, θα τη βρει στη Μασσαλία, θα τη χάσει στην Αμβέρσα και τελικά θα επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη, όπου και θα κλείσει μια ζωή γεμάτη από φιλοδοξίες, οικονομικούς σχεδιασμούς, ερωτικές απογοητεύσεις, προδοσίες, εγκληματικές πράξεις, αναπολήσεις και ανασχεδιασμούς.

Ο συγγραφέας ίσως ολοκληρώνει την εξιστόρηση της πορείας της πόλης του μέσα στο πέρασμα των τελευταίων αιώνων. Από τα χρόνια του Μεσαίωνα μέχρι τον καιρό τον δικό μας – δηλαδή από το Στη σκιά της πεταλούδας, του 2005, έως εφέτος, το 2017 με το Λίγες και μία νύχτες.

Ο Ζουργός προσπαθεί  να φωτίζει την τραγικότητα μιας ολόκληρης εποχής μέσα από τα έργα ενός ανθρώπου που ενώ την ίδια αυτή εποχή έζησε, μόνο ό,τι πλέον ιδιωτικό και ατομικιστικό τον ενδιέφερε και τον ενεργοποιούσε.

Από τη δικιά του πλέον σκοπιά, λοιπόν, ο αναγνώστης συμπάσχει όχι τόσο με τα συναισθήματα του ήρωα, όσο με τα όσα ονειρεύτηκαν ματαίως ή έζησαν ως περιόδους εφιάλτη τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου –κεντρικά ή μη– μα και ακόμα με τις αγχωμένες ανάσες μιας ολόκληρης πολιτείας και των τόσο διαφορετικών ανθρώπων που την κατοίκησαν και την κατοικούνε.

Υποστηρίζει, τέλος, την αντίληψη πως η Τέχνη ίσως να είναι σημαντικότερη της ζωής που περιγράφει. Κι αν όχι σημαντικότερη, σίγουρα πλέον διαχρονική.

Ένα καλό μυθιστόρημα, πολυσέλιδο,  που ακολουθεί τους κανόνες μιας κλασικής αντίληψης μυθιστορηματικής σύνθεσης.  Με πολλές τεκμηριωμένες ιστορικές πληροφορίες.  Βγαίνει όμως μέσα από όλα αυτά κερδισμένη η λογοτεχνική αφήγηση; 

ΑΞΙΟ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ!!

Με φόντο το Κάμντεν του Νιου Τζέρσεϊ, μαθαίνουμε την ιστορία του Αντώνη Καμπάνη που έφτασε στις ΗΠΑ ως μετανάστης την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, αλλά και του γιου του Μπέιζιλ Καμπάνη που γεννήθηκε εκεί και έκανε οικογένεια, και την δεκαετία του '80 τη βγάζει πέρα δύσκολα.   Από τα υψηλά στα χαμηλά και από τις απατηλές προσδοκίες στην ψευδαίσθηση, φτιάχνονται οι ιστορίες που ενώνονται στη χοάνη των χαμένων ονείρων που λέγεται Κάμντεν του Νιου Τζέρσεϊ. Σε αυτή την πόλη που γνώρισε την ακμή  δεν άργησαν να πάρουν τη θέση τους η παραοικονομία, η φτώχεια και ο μαρασμός. Στις σελίδες του βιβλίου οι πρωταγωνιστές, που προσπαθούν να ξεφύγουν αναζητώντας τα ψήγματα του αμερικανικού ονείρου, γίνονται ψιλολαθρέμποροι πουλώντας παράνομη γκράπα, ψιλοεπιχειρηματίες διατηρώντας ελληνικά ντάινερ με υψηλές βλέψεις για κέρδη, συντηρώντας νεκρούς και νεκροφόρες.    Τα όνειρα των πρωταγωνιστών, από διαφορετικές γενιές και με διαφορετικές απαρχές, που βγήκαν όλα πλάνες, δεν τους αφήνουν να ξεφύγουν από το υφάδι της μοίρας που τους δένει 
Είναι ένα μυθιστόρημα χαμηλών τόνων, σφιχτοδεμένο και σχετικά μικρό ,και είναι απ' αυτά που συνειδητοποιείς το μεγαλείο τους όχι τόσο όσο τα διαβάζεις, αλλά όταν τα τελειώσεις. 
Η χρήση του ενεστώτα δίνει ζωντάνια κι αμεσότητα στο κείμενο, μιλά για το παρόν και τις επιλογές των χαρακτήρων , χωρίς να μοιάζουν ήδη με κάτι το μακρινό και τετελεσμένο. Επικρατεί η ψευδαίσθηση ότι τα πράγματα μπορούν να πάρουν ανά πάσα στιγμή κι άλλη τροπή, κι ότι οι πράξεις των χαρακτήρων παίρνουν μορφή και σχήμα μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. 
Ο στρωτός μακροπερίοδος λόγος  έχει μια λανθάνουσα προφορικότητα, κι έχει συχνά κανείς την αίσθηση ότι ζει μέσα στο κείμενο, στον ειρμό του παντογνώστη συγγραφέα. 

Στους Δενδρίτες όλα αυτά φαίνονται να λειτουργούν αρμονικά, καθώς η ποίηση δίνει το στίγμα ενός ιδανικού υπερεγώ –οι στίχοι του Ουίτμαν και τα χαϊκού του Βιρτζίλιο που παρατίθενται ως μότο μοιάζουν με τα αρχαία χορικά στην εξιστόρηση του δράματος–, ενώ η σκηνοθετική δράση αναπαριστά με τα πιο εύληπτα χρώματα εποχές, τάσεις, συνήθειες, καθημερινές πρακτικές και υπαρξιακά απωθημένα.

Υπάρχει μια ποιητική εικόνα που στοιχειώνει το πρώτο μυθιστόρημα της Κάλλιας Παπαδάκη. Είναι η εικόνα της χιονονιφάδας με τους αριστουργηματικούς σχηματισμούς της σε άπειρες παραλλαγές. Κι όμως, όταν αυτή η νιφάδα λιώνει, χάνεται για πάντα η μοναδική ομορφιά της, και δεν αφήνει πίσω της κανένα ίχνος. Έτσι χάνεται και το προσωπικό αποτύπωμα που φιλοδοξούν να αφήσουν οι άνθρωποι, όταν τα όνειρά τους ματαιώνονται από τον ρου των γεγονότων, πριν προλάβουν να γίνουν συλλογικές προοπτικές. Το παράξενο –αλλά και μαγικό– είναι πως υπάρχει μια κοινή ονομασία για τους σχηματισμούς που παίρνουν οι κρύσταλλοι του χιονιού και για τις συνάψεις των νευρώνων του εγκεφάλου που, ανάλογα με το εάν είναι ενεργοί, κρατούν ή όχι τις μνήμες μας: λέγονται «δενδρίτες».

Αυτή την ανοίκεια λέξη διάλεξε για τίτλο του βιβλίου της η Παπαδάκη, κι αυτή είναι η καλύτερη εισαγωγή στο θέμα της. Διότι στους Δενδρίτες (εκδ. Πόλις) μάς μιλά για τα όνειρα που απαξιώνονται, για τις ψευδαισθήσεις που διαλύονται, για τα σχέδια που καταρρέουν και για τις χαμένες γενιές και τις χαμένες μνήμες σε εποχές αβεβαιότητας, όπως είναι η σημερινή.

Μίροσλαβ Πένκοφ, Ανατολικά της Δύσης, εκδόσεις Αντίποδες.

Κάπου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, οι ιστορίες του Πένκοφ ποτίζονται με τις αφηγήσεις ανθρώπων δεμένων με την πατρίδα τους, την Βουλγαρία και καταθέτουν με κάθε δυνατό τρόπο τους δεσμούς που ποτέ δεν ξέχασαν. Θυμούνται όμως και τις ρίζες αυτές που δεν ξεριζώνονται γιατί ένας τόπος γεννά πλείστες αναμνήσεις, εικόνες και σκέψεις και για αυτό θέλουν πάντα να γυρίζουν εκεί, κάτι σαν την νοσταλγία του Οδυσσέα που βασανίζει και εμάς ως λαό. Ο Πένκοφ γνωρίζει καλά τις αδυναμίες των συμπατριωτών του, ίσως και του ίδιου και έχει γνώση των δυνατοτήτων αλλά και των οπισθοδρομικών νοοτροπιών που καθηλώνουν την χώρα του σε επιβράδυνση μακριά από τον καλό της εαυτό. Είναι γνώριμα τα Βαλκάνια μονοπάτια, είναι οικείες οι αγκυλώσεις, τα κατεστημένα άβατα του συστήματος αλλά είναι άλλο τόσο μαγική και όμορφα παράξενη αυτή η γη που κρύβει τόσες γλυκές αλχημείες, τόσα αρώματα και γεύσεις αδύνατα κανείς να τα θάψει εντός του όσο και αν το μέλλον που του υπόσχεται είναι ευτυχέστερο σε έναν άλλο τόπο. Ποτέ δεν κάνει λάθος, θα θέλει πάντα και ατέρμονα να επιστρέφει εκεί στην ανηφορική διαδρομή αδιαφορώντας για την κούραση του, μοιάζει όλο αυτό με έναν ατελείωτα σαγηνευτικό μαραθώνιο.
Ο Πένκοφ με γραφή σύγχρονη αλλά τόσο νοσταλγική και εύγλωττη, μοιράζει στους αναγνώστες του συναισθήματα και μυρωδιές που εύκολα κανείς ταυτίζεται με τους ήρωες. Δεν δυσκολεύεται να πιάσει το νόημα των γεγονότων που συνέβησαν αλλά άφησαν πίσω τους σημάδια ανεξίτηλα. Αλληλογραφία, μαρτυρίες, χαρμολύπες, σύνδρομα φόβου για το αύριο, όλα εδώ λαμβάνουν χώρα και οι άνθρωποι έτσι παραδομένοι στο τώρα, με τη ζωή να τους έχει ορίσει τον χώρο δράσης επιθυμούν λίγο από ένα όνειρο που χάθηκε αλλά ποτέ μέσα τους δεν έσβησε το κερί του και η φλόγα του.
Η πολιτική  διαμελίζει και διαιρεί χωρίς να λογαριάζει ανθρώπινες ζωές.
Σε όλα τα διηγήματα του ο Πένκοφ επιφυλάσσει ιστορίες από μία πατρίδα που την πονά και την κοιτάζει από το δικό του παράθυρο, το παράθυρο της ανάμνησης, των παιδικών του χρόνων, μία πατρίδα που θα ήθελε να έχει εξελιχθεί αλλιώς αλλά παράλληλα και μία πατρίδα που καλά κάνει και αντιστέκεται στην λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης που όλα τα έχει ισοπεδώσει. Εδώ σε αυτό τον τόπο, τον πολλές φορές σκληρό και απρόσιτο που πολλές φορές πνίγεται από τα ίδια του τα στάσιμα νερά και την απραξία, βασιλεύει η αγνότητα και η ειλικρίνεια των ανθρώπων που μοχθούν και παράγουν, που διηγούνται και περιμένουν ένα καλύτερο πρωινό, ένα καλύτερο απόγευμα, ένα πιο πρόσχαρο αύριο. Μέσα σε αυτό το κλίμα και αυτή την ατμόσφαιρα, οι άνθρωποι του Πένκοφ βρίσκονται εκεί κομμάτια αυτού του δικού του, προσωπικού μωσαϊκού που τίποτα δεν αποκρύπτει από τον ήλιο και την φύση.

Ουδείς προφήτης εν τη εαυτού πατρίδι ......

Ο ΕΠΙΦΑΝΗΣ ΠΟΛΙΤΗΣ

“Πολυβραβευμένη ταινιάρα για έναν νομπελίστα συγγραφέα που επιστρέφει στο χωριό του στην Αργεντινή για να τιμηθεί με μετάλλιο. Ο αρχικός ενθουσιασμός από τους συντοπίτες σταδιακά φανερώνει πολύ σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Φοβερή ισορροπία μεταξύ λογοτεχνικού λόγου και κινηματογραφικής μαγκιάς, με έναν ακαταμάχητο Οσκαρ Μαρτίνεζ (βραβείο ερμηνείας στη Βενετία) στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Μην τη χάσετε!” Ελ.Χρηστοπούλου Πρώτο Θέμα

“Βραβείο ανδρικής ερμηνείας στη Βενετία και βραβείο κοινού στη Θεσσαλονίκη, για μια ταινία που παγιδεύει, με ένα σενάριο-κόσμημα και κυνικό χιούμορ, την αιώνια πάλη τέχνης και ζωής που θέλει και τις δύο πλευρές χαμένες”. “Μια συναρπαστική, οξυδερκής και πολύ διασκεδαστική παρατήρηση της ανθρώπινης φύσης στα χειρότερα και στα καλύτερά της, που συχνά είναι το ίδιο πράγμα”. ***Λ.Γαλανού Εφημερίδα των Συντακτών

“Βραβευμένο στο περσινό Φεστιβάλ Βενετίας, το ευχάριστο, πικρό και σαρκαστικό φιλμ του σκηνοθετικού ντουέτου Ντουπρά – Κον εκτοξεύει εύστοχες παρατηρήσεις για την ουσία της τέχνης μέσα από τη ματιά ενός νομπελίστα συγγραφέα, ο οποίος, αφού απορρίπτει όλες τις προτάσεις για διαλέξεις και εμφανίσεις, αποφασίζει να ανακαλέσει την αρχική του άρνηση και να δεχτεί την τιμητική βράβευση στη γενέθλια πόλη του”. *** Θ.Κουτσογιαννόπουλος Lifo

Έλενας Χουζούρη Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ (εκδ. Πατάκη)

 Οι Εβραίοι της Σαλονίκης και η αντιπάθεια των Ελλήνων

Η Θεσσαλονίκη παλαιότερα ονομαζόταν «μητέρα του Ισραήλ» (εβρ. ir v’em beyisrael) και η καταγωγή του μεγαλύτερου μέρους του εβραϊκού ελληνισμού της ήταν σεφαραδίτικη. Η γενοκτονία των Γερμανών παρουσιάστηκε ως «εκτοπισμός» των Εβραϊκών πληθυσμών. Το μυθιστόρημα θέτει επί τάπητος την αναγκαιότητα υπόμνησης της αλήθειας και ως προτεραιότητα το «θέλω να θυμάμαι» έναντι της αμνημοσύνης.

Στις 11 Ιουλίου 1942 οι Γερμανοί, καθοδηγούμενοι από τον Αλόις Μπρούνερ περικύκλωσαν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης με σκοπό να τους εκτοπίσουν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Η κοινότητα πλήρωσε το ποσόν των 2,5 δισεκατομμυρίων δραχμών για την ελευθερία της, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να καθυστερήσει ο εκτοπισμός ώς τον επόμενο Μάρτιο. Το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο Άουσβιτς.

 Μόνο 1950 επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες, το νεκροταφείο τους συλημένο και τα σχολεία τους ερειπωμένα. Αρκετοί επιζώντες μετανάστευσαν στο Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μισή χιλιετία σεφαραδίτικης κληρονομιάς μιας ακμάζουσας κοινότητας της πόλης κυριολεκτικά αφανίστηκε. Κάποιοι για να γλιτώσουν καταφεύγουν στα βουνά και εντάσσονται στον ΕΛΑΣ και την Αντίσταση. Ανάμεσα σε αυτούς η ηρωίδα του βιβλίου γιαγιά Λούνα.

Στα αίτια καταλέγονται

•  η περιορισμένη ενσωμάτωση της εβραϊκής κοινότητας στην ευρύτερη κοινωνία της Θεσσαλονίκης
•  το κλίμα αντισημιτισμού στον Μεσοπόλεμο, που είχε μάλλον εθνικιστικές παρά φυλετικές ρίζες, καθώς σχετίζεται με την ιστορία της ένταξης της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος μόλις το 1913.
•  Η ελληνική ελίτ δεν είδε ποτέ με καλό μάτι την περίοπτη θέση του εβραϊκού στοιχείου, καθώς ακόμη και μετά την άφιξη των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, η εθνολογική σύνθεση της πόλης δεν ήταν 100% ελληνική.

 Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν στοιχεία στα ιστορικά αρχεία για οιανδήποτε παρέμβαση της ελληνορθόδοξης κοινότητας προκειμένου να ματαιωθεί η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου και αργότερα των συναγωγών από τις αρχές κατοχής και τους συνεργάτες τους. Σύμφωνα με αναφορές, 12.000 άτομα (συνεργάτες και δωσίλογοι) εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση.

Ο περιπετειώδης τραγέλαφος του σύγχρονου νεοελληνικού βίου

Ο περιπετειώδης τραγέλαφος του σύγχρονου νεοελληνικού βίου περίμενε κάποιον να τον καταγράψει, και ο Σκαμπαρδώνης το πετυχαίνει με κωμικοτραγική ένταση. Με πρωταγωνιστή του ένα νεκροθάφτη που γίνεται μαφιόζος και κατόπιν πολιτικός, υψηλά ιστάμενος μάλιστα, στο κυβερνητικό πόστο της κακομοίρας της Ανάπτυξης, βρίσκει έναν σχιζοειδή ήρωα, με το ιδεολόγημα της μη ιδεολογίας. Η σκέψη του, η όρασή του αυτάρκης, κλειστή, αυστηρώς προσωπική, μέσα αλλά και σε σταθερή απόσταση απ' την κοινωνία, γεγονός που του εξασφαλίζει και την ειρωνική του αντίληψη. Αποκαλύπτονται αθέατες πλευρές της κοινωνίας ή του ατόμου, το μεγαλείο και η ποταπότητα, τα εσώτερα νερά, οι σκοτεινές κρύπτες, περιοχές που διαφεύγουν συνήθως απ' τον καθημερινό άνθρωπο.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΒΑΣΙΛΙΑΣ: παλιά αλλά καλή σαν το κόκκινο κρασί

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΒΑΣΙΛΙΑΣ: Δυό Αγγλοι τυχοδιώκτες κυνηγωντας την ευτυχία μεταφρασμένη σε χρήμα, βρίσκονται σ' ένα χωριό κάπου στις Ινδίες όπου εκεί υπάρχει ζωντανό στη μνήμη των κατοίκων το πέρασμα του Μεγαλέξανδρου.

ταινίες για το Τείχος του Βερολίνου

Der Tunnel, Roland Suso Richter, 2001

 Βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, το «Τούνελ» αφηγείται την ιστορία κάποιων ανθρώπων, που με επικεφαλής τον Harry Melchior «δραπέτευσαν» απ' την ανατολική στη δυτική Γερμανία. Του 2001, σε σκηνοθεσία Roland Suso Richter, με τους: Heino Ferch, Nicolette Krebitz, Sebastian Koch, Alexandra Maria Lara, Claudia Michelsen.

 Η υπόθεση:

 Βασισμένη στην αληθινή ιστορία μιας ομάδας Ανατολικών  Βερολινέζων, οι οποίοι δραπέτευσαν προς τη Δύση. Ο Harry Melchior ήταν πρωταθλητής της κολύμβησης στην Ανατολική Γερμανία και παράλληλα ήρθε σε ρήξη με το Σύστημα εξαιτίας του οποίου έχει φυλακιστεί στο παρελθόν. Έτσι περνάει στη δυτική πλευρά και από 'κει οργανώνει τη διαφυγή τόσο της αδελφής του όσο και της οικογένειάς της. Η ιδέα του τούνελ γεννιέται, αλλά το πλάνο δε λειτουργεί ομαλά. Οι συμμετέχοντες αντιμετωπίζουν προβλήματα όχι μόνο με την υλικοτεχνική υποστήριξη του έργου τους, αλλά και με την προδοσία από τους... φίλους στην Ανατολή. Και πάντα, η αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας είναι πολύ κοντά στην ανακάλυψη του οικοπέδου.

 Ο Roland Suso Richter είναι γνωστός σκηνοθέτης τηλεοπτικών ταινιών, στη Γερμανία. Το Τούνελ αν και βγήκε τελικά στις αίθουσες και «κρατάει» κινηματογραφικά, ήταν παραγωγή τηλεοπτικών προθέσεων, καθώς παίχτηκε στη γερμανική τηλεόραση σε δύο μέρη, ενώ είχε συνολική διάρκεια 188' αντί των 150', της βερσιόν δηλαδή που βρήκαμε στην ταινία και των 167', της βερσιόν που βγήκε στις αμερικανικές αίθουσες.

 Η -αληθινή- ιστορία εξελίσσεται το 1961 προς 1962, όταν κάποιοι άνθρωποι που ζούσαν στο πρώην ανατολικό Βερολίνο, με επικεφαλής τον Χάρι Μέλχιορ «δραπέτευσαν» προς τη Δύση. Υπενθυμίζεται ότι εκείνη ακριβώς την περίοδο χτιζόταν το τείχος του Βερολίνου (13 Αυγούστου 1961), που χώριζε στα δύο μια ολόκληρη χώρα...

 Ο Μέλχιορ λοιπόν ήταν πρωταθλητής στην κολύμβηση, στο ανατολικό Βερολίνο κερδίζοντας εκτός των μεταλλίων και την καθολική αναγνώριση και καταξίωση. Αρνούμενος όμως να συνεργαστεί με τις Αρχές, είχε έρθει σε ρήξη με το Σύστημα, με αποτέλεσμα να εκτίσει ποινή φυλάκισης επειδή το 1953 είχε συμμετάσχει σε διαδηλώσεις εναντίον της κυβέρνησης των κομμουνιστών της Ανατολικής Γερμανίας. Αηδιασμένος αποφασίζει να φύγει για τη Δύση (με πλαστό διαβατήριο και μεταμφιεσμένος), μαζί με τους φίλους του Ματίζ (Sebastian Koch), Βικ (Mehmet Kurtulus) και Φρεντ (Felix Eitner), αλλά το μυαλό του είναι διαρκώς στην πολυαγαπημένη του αδερφή Λότε (Alexandra Maria Lara). Έτσι με μια ομάδα {(αποτελούμενη απ' τους φίλους, κάποιους εθελοντές που επίσης θέλουν να φέρουν μέλη των οικογενειών τους και τη νεαρή Φρίτζι (Nicolette Krebitz)} θα σκαρφιστούν την ιδέα του τούνελ, μέσω του οποίου θα φέρουν στη Δύση τα αγαπημένα τους πρόσωπα, που έμειναν πίσω στην ανατολική πλευρά. Ένα τούνελ μήκους περίπου 150 μέτρων, το οποίο από απλή σήραγγα καταλήγει σε μεγαλειώδη κατασκευή..

 Η ιδέα του τούνελ ανήκει φυσικά στον Μέλχιορ και γίνεται γνωστή πολύ νωρίς στην ταινία. Αυτό σημαίνει πως η δράση είναι μακράς διάρκειας και ιδιαίτερα έντονη. Με στοιχεία θρίλερ και κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, καθώς μεγάλο μέρος του φιλμ εκτυλίσσεται κάτω από τη γη, εντός τούνελ δηλαδή, παρακολουθούμε με αγωνία (αν και γνωρίζουμε την κατάληξη) τη φυγή μιας ομάδας ανθρώπων προς την ελευθερία. 

 Γιατί στην ουσία αυτό διαπραγματεύεται ο γερμανός σκηνοθέτης. Την «πτήση» προς την ελευθερία. Σίγουρα υπάρχει κάποιο πολιτικό σχόλιο, όμως ο Ρίχτερ δεν ενδιαφέρεται να κάνει (ακόμη μία) πολιτική καταγγελία. Εκείνο που τον εκφράζει είναι να αγκαλιάσει αυτούς τους ανθρώπους, τον αγώνα τους για το ύψιστο ιδανικό, αυτό της ελευθερίας και την αλληλεγγύη που αναπτύσσεται μεταξύ των. Στη διαδρομή τους βέβαια θα συναντήσουν πολλές δυσκολίες με χαρακτηριστικότερες την ίδια την κατασκευή του τούνελ, καθώς αλλιώς σχεδιάστηκε στο χαρτί και άλλα έβλεπαν σκάβοντας αργά, πολύ σκληρά και ενίοτε επικίνδυνα, τους βαλτούς απ' τη Στάζι πληροφοριοδότες  στο ανατολικό Βερολίνο, όπου πηγαινοέρχονταν για να επικοινωνούν με τους εκεί φίλους και φυσικά, με τον διοικητή του τμήματος παράνομης μετανάστευσης και όλον τον στρατό του ανατολικού Βερολίνου.

 Μία πολύ δυνατή ταινία, με υψηλή ένταση και ιδιαίτερα καλογυρισμένη, αν υπολογιστεί ότι οι αρχικές προθέσεις ήταν τηλεοπτικής λογικής. Νικήτρια πληθώρας βραβείων, από τα τηλεοπτικά βραβεία της Βαυαρίας μέχρι τα ~ της γερμανικής τηλεόρασης συνολικά και από τη Χρυσή Κάμερα Γερμανίας μέχρι το βραβείο Κοινού στο Μόντρεαλ και εκείνα του Κοινού και το Διεθνές στο Σεντ Λούις.

 Σίγουρα μες στις κορυφαίες ταινίες για το Τείχος του Βερολίνου και μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες και δυνατές ευρωπαϊκές ταινίες της περασμένης δεκαετίας.

πώς λένε: βιβλίο για θάλασσα.....

Εξ όλων των παθών, το τυραννικότατον - Book Press

Τα Θαύματα που μπορεί να δημιουργεί η απλότητα!

Τα Θαύματα

Le Meraviglie

της Αλίτσε Ρορβάχερ

H δωδεκάχρονη Τζελσομίνα είναι η αρχηγός στις μικρότερες αδελφές της, αυτή είναι που πρέπει να υπακούν σε ότι αποφασίσει. Η Τζελσομίνα έχει ένα σχεδόν μαγικό ταλέντο με τις μέλισσες που αποτελούν το βασικό εισόδημα της οικογένειάς της. Μπορεί να βρίσκει άγρια μελίσσια και να τα μεταφέρει στις κυψέλες του πατέρα της, μοιάζει να επικοινωνεί με τα μικροσκοπικά, εργατικά έντομα. Ο πατέρας της, ξένος στην Ιταλία, θα ήθελε ίσως ένα αγόρι για διάδοχό του. Kάποιον που θα τον βοηθούσε να αναπτύξει το εργοστάσιο του μελιού της οικογενείας του στα πρότυπα που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ενωση, προκειμένου να συνεχίσει να λειτουργεί. Η Τζελσομίνα από την άλλη, έχει άλλες φιλοδοξίες: να πείσει την οικογένειά της να συμμετάσχει σε ένα reality show που αναζητά την πιο ενδιαφέρουσα παραδοσιακή οικογένεια της χώρας. Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών.


Θα μπορούσες να επαινέσεις την Αλίτσε Ρορβάχερ για πολλά πράγματα.
Για τον τραχύ και όμως αφοπλιστικά γοητευτικό τρόπο με τον οποίο καταγράφει τη ζωή μιας αγροτικής οικογένειας, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια στον θεατή να μην αισθανθεί σαν να βρίσκεται εκεί την οσμή της γης, την επαφή με τα ζώα, την ελευθερία του να ζεις δύσκολα μεν, αλλά απαλλαγμένος από οτιδήποτε συνδέει τον άνθρωπο με το αστικό περιβάλλον, σε μια σχεδόν πρωτόγονη αίσθηση της απαρχής της ύπαρξης που αναδεικνύεται από την υπέροχη φωτογραφία της Ελέν Λουβάρ .
Για τη σεναριακή ανατροπή πάνω στην οποία χτίζεται η ιστορία της, με ένα δωδεκάχρονο κορίτσι να φτάνει στην ενηλικίωση χωρίς να γευτεί την παιδική ηλικία, έχοντας αναλάβει χωρίς τη θέλησή της και επιπλέον με την απόλυτη συγκατάθεση των ανίκανων να αναλάβουν τις ευθύνες τους γονιών της, το ρόλο του ηγέτη μιας πολυμελούς οικογένειας,
Για τις ερμηνείες όλων των επαγγελματιών και ερασιτεχνών ηθοποιών της, αλλά κυρίως για αυτή της μικρής Μαρία Αλεξάντρα Λούνγκου που κουβαλάει στο βλέμμα της όλη την αγωνία ενός κοριτσιού που θέλει με οποιονδήποτε τρόπο να διαφυλάξει τη ζωή την οποία έμαθε να ζει, διεκδικώντας με το πείσμα ενός παιδιού και το δικαίωμα στο όνειρο.
Περισσότερο όμως και από όλα τα παραπάνω οφείλεις να επαινέσεις την Ρορβάχερ για τον τρόπο με τον οποίο αφηγείται στην πραγματικότητα ένα παραμύθι (με όλους τους κανόνες που αυτό επιβάλλει - από τα παιδιά που βρίσκονται στο έλεος των μεγάλων μέχρι το happy end - εδώ και με έξτρα μακρινή αναφορά στη «Σταχτοπούτα»), με τη μορφή μιας απόλυτα ρεαλιστικής ταινίας που φλερτάρει ταυτόχρονα με το ντοκιμαντέρ και με το μαγικό ρεαλισμό.
Ακόμη κι αν οι σκηνές του ριάλιτι (με έξτρα αναφορά στην ιταλική κουλτούρα την παρουσία της Μόνικα Μπελούτσι) μοιάζουν περισσότερο αδύναμες παρά λειτουργικές (καθώς η Ρορβάχερ προσπαθεί να σατιρίσει όχι με απόλυτη επιτυχία το «όνειρο» για εύκολα χρήματα και το φολκλόρ ως αξιοθέατο), η γήινη ανθρωπιά που αναδύει απ' άκρη σ' άκρη η ιστορία της, η δικαίωση ενός ολόκληρου αλλιώτικου από την κοινωνική νόρμα κόσμου και η δυνατή εικονογραφία της πάνω σε μια διαφορετική ενηλικίωση (μικρών και μεγάλων) κάνουν το φιλμ της ένα μικρό θαύμα.

ΚΡΙΤΙΚΗ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ Μια οικογένεια στο Λάτσιο της Ιταλίας, με κορίτσια που μεγαλώνουν μαζί με έναν φωνακλά πατέρα γερμανικής καταγωγής, και υπακούνε στην πρωτότοκη, την Τζελσομίνα, που είναι οργανωτική και μεγάλο ταλέντο στη συγκομιδή μελιού. Τα Θαύματα είναι μια πολύ προσωπική, με δραματοποιημένες παρεμβάσεις και τροποποιήσεις, σχεδόν αυτοβιογραφική ταινία της Αλίτσε Ρορβάχερ, με πρωταγωνίστρια την Άλμπα Ρορβάχερ, την αδελφή της... στη θέση της, στο ίδιο περιβάλλον όπου μεγάλωσε, στο πανέμορφο Βιτέρμπο, με τις εξοχές και τον μεσαιωνικό χαρακτήρα στην πόλη, και με προφανή, αλλά και έξυπνη αλληγορία το ιεραρχικό σύστημα των μελισσών, όπως μπορεί να εφαρμοστεί κατ' αναλογία στα ανθρώπινα μέτρα. Για να σπάσει την περιπλάνηση στην καθημερινότητα και τα θερινά καθήκοντα, βάζει μια φανταστική Queen Bee, τη Μόνικα Μπελούτσι (στην πιο έξυπνη καλλιτεχνική της κίνηση εδώ και χρόνια), να υποδυθεί μια νεράιδα της τηλεόρασης που γυρίζει ένα διαφημιστικό στην περιοχή και προσελκύει τους ντόπιους, εξάπτοντας το ενδιαφέρον της μέλλουσας βασίλισσας της οικογένειά της, της Τζελσομίνα, αλλά και ένα άτακτο αγόρι από τη Γερμανία, έναν κηφήνα που χρειάζεται αναμόρφωση, τον οποίο και φιλοξενούν στην οικογένεια κατά τη διάρκεια των διακοπών. Τέλος, η Ρορβάχερ κάνει και το σχόλιό της για την παγκοσμιοποίηση, καθώς το μέλι που παράγεται επιβάλλεται να «συμμορφώνεται» στις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Κι επειδή όλα αυτά τα έκανε με μεράκι χειροτέχνισσας, έφυγε από το Φεστιβάλ Καννών με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής. Πηγή: www.lifo.gr

ΚΡΙΤΙΚΗ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ Μια οικογένεια στο Λάτσιο της Ιταλίας, με κορίτσια που μεγαλώνουν μαζί με έναν φωνακλά πατέρα γερμανικής καταγωγής, και υπακούνε στην πρωτότοκη, την Τζελσομίνα, που είναι οργανωτική και μεγάλο ταλέντο στη συγκομιδή μελιού. Τα Θαύματα είναι μια πολύ προσωπική, με δραματοποιημένες παρεμβάσεις και τροποποιήσεις, σχεδόν αυτοβιογραφική ταινία της Αλίτσε Ρορβάχερ, με πρωταγωνίστρια την Άλμπα Ρορβάχερ, την αδελφή της... στη θέση της, στο ίδιο περιβάλλον όπου μεγάλωσε, στο πανέμορφο Βιτέρμπο, με τις εξοχές και τον μεσαιωνικό χαρακτήρα στην πόλη, και με προφανή, αλλά και έξυπνη αλληγορία το ιεραρχικό σύστημα των μελισσών, όπως μπορεί να εφαρμοστεί κατ' αναλογία στα ανθρώπινα μέτρα. Για να σπάσει την περιπλάνηση στην καθημερινότητα και τα θερινά καθήκοντα, βάζει μια φανταστική Queen Bee, τη Μόνικα Μπελούτσι (στην πιο έξυπνη καλλιτεχνική της κίνηση εδώ και χρόνια), να υποδυθεί μια νεράιδα της τηλεόρασης που γυρίζει ένα διαφημιστικό στην περιοχή και προσελκύει τους ντόπιους, εξάπτοντας το ενδιαφέρον της μέλλουσας βασίλισσας της οικογένειά της, της Τζελσομίνα, αλλά και ένα άτακτο αγόρι από τη Γερμανία, έναν κηφήνα που χρειάζεται αναμόρφωση, τον οποίο και φιλοξενούν στην οικογένεια κατά τη διάρκεια των διακοπών. Τέλος, η Ρορβάχερ κάνει και το σχόλιό της για την παγκοσμιοποίηση, καθώς το μέλι που παράγεται επιβάλλεται να «συμμορφώνεται» στις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Κι επειδή όλα αυτά τα έκανε με μεράκι χειροτέχνισσας, έφυγε από το Φεστιβάλ Καννών με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής. Πηγή: www.lifo.gr

. Ο Σοστακόβιτς του Μπαρνς είναι ένα τραγικό πρόσωπο, και όσο περισσότερο συνθλίβεται από την αδυναμία του, τόσο πιο πολύ τον αγαπά ο συγγραφέας του

JULIAN BARNES
Ο αχός της εποχής
μτφρ.: Θωμάς Σκάσσης
εκδ. Μεταίχμιο

Μια χαλαρή αναδιήγηση της ζωής του μεγάλου συνθέτη, που δίνει την αφορμή στον συγγραφέα να φτιάξει μια ιστορία πάνω στη σχέση της εξουσίας με την τέχνη, τη γενναιότητα και τη δειλία, το κουράγιο, την αδυναμία, τους συμβιβασμούς, την τελική συνθηκολόγηση. Τι σημαίνει αυτό για τη ζωή ενός ανθρώπου που ποτέ δεν θέλησε να γίνει ήρωας;

Σε παλιότερη συνέντευξή του ο Μπαρνς λέει: «Λογοτεχνία είναι ο καλύτερος τρόπος για να πει κανείς την αλήθεια. Είναι η διαδικασία του να παράγεις μεγάλα, ωραία, καλοφτιαγμένα ψέματα, που όμως περιέχουν περισσότερη αλήθεια από την οποιοδήποτε καταγραφή γεγονότων
. Μολονότι η αφήγηση ξεκινά με τη φράση «Ενα πράγμα ήξερε μόνο: Τούτη ήταν η χειρότερη εποχή», που λέγεται από τον τρομοκρατημένο Σοστακόβιτς, ο οποίος γνωρίζει ότι έχει πέσει στη δυσμένεια του καθεστώτος, τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα αυτής της ταραγμένης περιόδου δεν διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη διήγηση.
Πρωταγωνιστής είναι αυτός ο μικρός και άτολμος άντρας, ο μεγαλοφυής συνθέτης που υπήρξε ένα υστερικό παιδί, ένας σχολαστικός ενήλικος, ένας άνθρωπος που δηλώνει ευθύς εξαρχής την πλήρη ανεπάρκειά του να υποστηρίξει τις ηθικές του αρχές. Χρησιμοποιώντας μια εξομολογητική τριτοπρόσωπη αφήγηση και γραφή αφαιρετική και πυκνή, ο συγγραφέας δημιουργεί αλλεπάλληλες σύντομες παραγράφους πλησιάζοντας όλο και πιο κοντά στον κεντρικό χαρακτήρα του. Τον περικυκλώνει κλείνοντας όλες τις διόδους διαφυγής από τον εαυτό του και τη χρονική συγκυρία, έτσι ακριβώς όπως συνέβη και στην πραγματική ζωή. Το αποτέλεσμα είναι κλειστοφοβικό, και ο Μπαρνς το καταφέρνει με τη μαεστρία του ικανού συγγραφέα, που μολονότι διαθέτει τη σαφήνεια ενός δοκιμιογράφου γνωρίζει πώς να να αποστάζει τον λόγο για να πετύχει τη σύνθεση στη μικρή φόρμα.
Διακρίσεις και αποκηρύξεις

Ο Σοστακόβιτς αποκηρύχτηκε δύο φορές από το σοβιετικό καθεστώς και κατά καιρούς τα έργα του απαγορεύτηκαν. Ταυτόχρονα υπήρξε ο δημοφιλέστερος Σοβιετικός συνθέτης της γενιάς του, έλαβε πολυάριθμες τιμητικές διακρίσεις και κρατικά βραβεία, ενώ στα χρόνια της ωριμότητάς του έγινε μέλος του Κόμματος και πρόεδρος της Ενωσης Συνθετών της Ρωσικής Ομοσπονδίας. «Κολυμπούσε στις τιμές σαν τη γαρίδα στη μαγιονέζα του κοκτέιλ», σχολιάζει ειρωνικά ο ίδιος μέσω του συγγραφέα σε ένα σημείο του βιβλίου. Συμφωνούσε ή διαφωνούσε με όλα αυτά που συνέβαιναν σε αυτόν και στη χώρα του; Υποχρεώθηκε από τις συνθήκες ή επέλεξε με ελεύθερη βούληση; Η Ιστορία, λέει σε άλλο σημείο, «τον αναγκάζει να στριφογυρίζει όπως το σκιουράκι στον τροχό». Το παραδέχεται, είναι δειλός. Μήπως, όμως, αν έβαζε στη μουσική του όσο κουράγιο τού απέμενε στριμώχνοντας την υποχωρητικότητα στην προσωπική του ζωή, μπορούσε να παρηγορηθεί για έλλειψη σθένους στον δημόσιο βίο; Στο κάτω κάτω, «η μουσική δεν είναι σαν τα κινέζικα αυγά.

Δεν βελτιώνεται άμα μείνει θαμμένη χρόνια και χρόνια». Μήπως συνθέτοντας, «κάνοντας τέχνη που μπορεί να ακουστεί πάνω από τον αχό της εποχής», κέρδιζε τελικά την κατανόηση της Ιστορίας;

Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, αντιφρονών του καθεστώτος μέχρι τα βαθιά του γεράματα, είχε πει: «Αυτή η τραγική ιδιοφυΐα, αυτό το αξιολύπητο ερείπιο ο Σοστακόβιτς». Με την ίδια σκληρότητα και ταυτόχρονα συμπάθεια αντιμετωπίζει ο Μπαρνς τον ήρωά του. Δεν του χαρίζεται με αντάλλαγμα τη μουσική του ιδιοφυΐα. Αντιθέτως, αναφέρει ακόμη και τις πιο ταπεινωτικές πράξεις του – τη δημόσια αποκήρυξη της δυτικής μουσικής, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν τα έργα του Στραβίνσκι και του Σένμπεργκ, τη συν-υπογραφή επιστολών κατά του Ζαχάροφ και του Σολζενίτσιν. Τον αναγκάζει έτσι να ζει βυθισμένος στην ντροπή που γεννά η σύγκρουση με τη συνείδησή του έως τα γηρατειά του. «Η ελπίδα του ήταν ότι ο θάνατος θα απελευθέρωνε τη μουσική του. Θα την απελευθέρωνε από τη ζωή του», λέει. Ο Σοστακόβιτς του Μπαρνς είναι ένα τραγικό πρόσωπο, και όσο περισσότερο συνθλίβεται από την αδυναμία του, τόσο πιο πολύ τον αγαπά ο συγγραφέας του. Η δημιουργία αυτού του αντιήρωα είναι ένα από τα δυνατότερα σημεία του μυθιστορήματος.