Οι Εβραίοι της Σαλονίκης και η αντιπάθεια των Ελλήνων
Η Θεσσαλονίκη παλαιότερα ονομαζόταν
«μητέρα του Ισραήλ» (εβρ. ir v’em beyisrael) και η καταγωγή του
μεγαλύτερου μέρους του εβραϊκού ελληνισμού της ήταν σεφαραδίτικη. Η
γενοκτονία των Γερμανών παρουσιάστηκε ως «εκτοπισμός» των Εβραϊκών
πληθυσμών. Το μυθιστόρημα θέτει επί τάπητος την αναγκαιότητα υπόμνησης
της αλήθειας και ως προτεραιότητα το «θέλω να θυμάμαι» έναντι της
αμνημοσύνης.
Στις 11 Ιουλίου 1942 οι Γερμανοί,
καθοδηγούμενοι από τον Αλόις Μπρούνερ περικύκλωσαν τους Εβραίους της
Θεσσαλονίκης με σκοπό να τους εκτοπίσουν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Η
κοινότητα πλήρωσε το ποσόν των 2,5 δισεκατομμυρίων δραχμών για την
ελευθερία της, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να καθυστερήσει ο
εκτοπισμός ώς τον επόμενο Μάρτιο. Το 96% των μελών της εβραϊκής
κοινότητας της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο
Άουσβιτς.
Μόνο 1950 επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις
εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες, το νεκροταφείο τους συλημένο και
τα σχολεία τους ερειπωμένα. Αρκετοί επιζώντες μετανάστευσαν στο Ισραήλ
και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μισή χιλιετία σεφαραδίτικης κληρονομιάς
μιας ακμάζουσας κοινότητας της πόλης κυριολεκτικά αφανίστηκε. Κάποιοι
για να γλιτώσουν καταφεύγουν στα βουνά και εντάσσονται στον ΕΛΑΣ και την
Αντίσταση. Ανάμεσα σε αυτούς η ηρωίδα του βιβλίου γιαγιά Λούνα.
Στα αίτια καταλέγονται
- η περιορισμένη ενσωμάτωση της εβραϊκής κοινότητας στην ευρύτερη κοινωνία της Θεσσαλονίκης
- το κλίμα αντισημιτισμού στον Μεσοπόλεμο, που είχε μάλλον εθνικιστικές παρά φυλετικές ρίζες, καθώς σχετίζεται με την ιστορία της ένταξης της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος μόλις το 1913.
- Η ελληνική ελίτ δεν είδε ποτέ με καλό μάτι την περίοπτη θέση του εβραϊκού στοιχείου, καθώς ακόμη και μετά την άφιξη των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, η εθνολογική σύνθεση της πόλης δεν ήταν 100% ελληνική.
